ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ
Η Ιστορική του πορεία τον 20ο και αρχές του 21ου αιώνα και η σημασία της επιβίωσης του ως ενός
παγκόσμιας σημασίας θρησκευτικού ιδρύματος
Η επιβίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου πάνω από 17 αιώνες αποτελεί ένα θαύμα. Στην ανάδειξη της Α.Θ.Π.
του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου σε μια παγκόσμια σεβάσμια
προσωπικότητα στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, που του
προσέδωσε το προσωνύμιο του «πράσινου Πατριάρχη», υπάρχει επίσης
κάτι το θαυμαστό.
Μεταξύ των 269 προκατόχων του που υπηρέτησαν ως Αρχιεπίσκοποι
Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης, μόνο τρεις υπηρέτησαν πάνω από
25 έτη. Μεταξύ του 16ου και αρχές του 20ου αιώνα, 159 Πατριάρχες
υπηρέτησαν τον Οικουμενικό Θρόνο και 105 από αυτούς εξαναγκάστηκαν
να παραιτηθούν κάτω από διάφορες συνθήκες αντιξοοτήτων.
Ίσως ο περισσότερο γνωστός μάρτυρας είναι ο Αρχιεπίσκοπος Γρηγόριος
Ε’ που απαγχονίστηκε στην πύλη του Πατριαρχείου την Κυριακή του
Πάσχα του 1821 ως τιμωρία για την επανάσταση του ποιμνίου των
Ρωμιών. Επίσης πολλοί άλλοι Πατριάρχες είχαν δραματικό τέλος τον 17ο
αιώνα. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης ενθρονίστηκε και
εκθρονίστηκε έξι φορές πριν τον στραγγαλίσουν, ενώ ο διάδοχός του
Κύριλλος Β΄ Κονταρής βασανίστηκε στην προσπάθεια να τον αναγκάσουν
να εξισλαμιστεί και τελικά τον απαγχόνισαν.
Ο τωρινός Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης έχει
βαθιά συνείδηση της ιστορικής του αποστολής. Όλοι οι προκάτοχοι του
ανακηρύχθηκαν στον πατριαρχικό θρόνο κάτω από ειδικές πολιτικές και
γεωπολιτικές συνθήκες και είχαν να αντιμετωπίσουν αυτές με δημιουργικότητα. Στην περίπτωση του σημερινού
οικουμενικού πατριάρχη, που ενθρονίστηκε το 1991, οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες. Όμως υπήρχαν επίσης νέες ευκαιρίες.
Ας θυμηθούμε ορισμένα στιγμιότυπα από την Ιστορία του Πατριαρχείου τον 20ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στην Λωζάνη τον Ιανουάριο του 1923 για το μέλλον της περιοχής, πολλοί περίμεναν το Πατριαρχείο να διωχθεί από την πόλη που έδρευε. Όμως η Βρετανία, με την υποστήριξη του Αρχιεπισκόπου Κανταουρίας, υποστήριξε την παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο Λόρδος Κουρζόν, ως Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, τόνισε ότι θα είναι μια κηλίδα στην συνείδηση του Πολιτισμένου κόσμου αν το
Πατριαρχείο εκδιωχνόταν. Τελικά συμφωνήθηκε το αρχαίο αυτό ίδρυμα να παραμείνει στην έδρα του, υπό την
προϋπόθεση η λειτουργία του να είναι μόνο θρησκευτική, και να μην έχει πολιτικές και διοικητικές ευθύνες. Πάντως ορισμένα ερωτήματα έμειναν αναπάντητα. Διαδοχικές Κυβερνήσεις της Τουρκίας επέμειναν ότι ο ρόλος του Πατριαρχείου περιορίζεται στην θρησκευτική ηγεσία του τοπικού ποιμνίου, αρνήθηκαν τον τίτλο του
«οικουμενικού» που σημαίνει ότι έχει ευθύνες για τον ευρύτερο Κόσμο.
Λόγω των αναταραχών στη διάρκεια του 20ου αιώνα το τοπικό ποίμνιο μειώθηκε δραματικά. Ο Πατριάρχης
Κωνσταντίνος Στ’ έμεινε στον θρόνο 43 μέρες (μέχρι την 30 Ιανουαρίου 1925) όταν απελάθηκε από την Τουρκία με την πρόφαση ότι υπαγόταν στην Ανταλλαγή πληθυσμών. Το γεγονός αυτό παραλίγο να προκαλέσει ένα νέο πόλεμο μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος.
Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου οι αρχές της Τουρκίας επέβαλαν ένα σκληρό φόρο στις εθνικές
μειονότητες με βαριές συνέπειες σε αυτούς που δεν μπορούσαν να πληρώσουν. Επιστρατεύτηκαν επίσης όλοι οι
άνδρες 18-45 ετών των μειονοτήτων σε τάγματα εργασίας τον Μάιο του 1941 για 1,5 χρόνο.
Μετά ήλθε το Πογκρόμ του 1955, οπότε οργανωμένες ομάδες επιτέθηκαν κατά Ελληνικών συνοικιών,
καταστρέφοντας καταστήματα, εκκλησίες και κοιμητήρια. Ακολούθησαν οι απελάσεις το 1964 των δεκάδων
χιλιάδων Ελλήνων την περίοδο των Ελληνο-Τουρκικών εντάσεων.
Ο αμέσως προηγούμενος του τωρινού, Οικουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος, ήταν ένας ήπιος και αφοσιωμένος
ιεράρχης του οποίου η θητεία σημαδεύτηκε από τραυματικά γεγονότα στην Τουρκία όπως το πραξικόπημα του
1980. Μόνο τα τελευταία χρόνια της θητείας του είχε κάπως την ελευθερία να ταξιδέψει στο εξωτερικό και να πάρει
πρωτοβουλίες.
Κατάφερε να πετύχει δύο σημαντικές πρωτοβουλίες. 
Το 1988 να ενθαρρύνει την πραγματοποίηση ενός
σημαντικού συνεδρίου για την πίστη και το περιβάλλον
στην νήσο Πάτριου και το 1989 να ανακηρύξει την 1
Σεπτεμβρίου ως ημέρα προσευχής για το περιβάλλον.
Όταν ο τωρινός Πατριάρχης ενθρονίστηκε το 1991,
όντας ένας ιεράρχης με άριστη μόρφωση,
πολύγλωσσος και με διπλωματικές ικανότητες σε
ηλικία στις αρχές της πεντηκοετίας του, φαινόταν ως
μια άριστη επιλογή. Όμως υπήρχαν πολλά μαύρα
σύννεφα στον ορίζοντα.
Νέες συγκρούσεις γεννιόταν στα Βαλκάνια. Νέα
ρήγματα ανοιγόταν στην περιοχή, γεννιόταν νέα
χάσματα μεταξύ των Ορθόδοξων Χριστιανών και των
γειτόνων τους των Ρωμαιοκαθολικών και Μουσουλμάνων. Ένας πολύ γνωστός πολιτικός επιστήμων είχε προβλέψει
«σύγκρουση των πολιτισμών» με την θρησκεία να είναι η κυρία διχαστική γραμμή. Όταν ο Πατριάρχης
Βαρθολομαίος ενθρονίστηκε, ήταν φυσικό για αυτόν να ανακαλέσει τα λόγια του Αγίου Παύλου: η γὰρ δύναμις ἐν
ἀσθενείᾳ τελεῖται (η δύναμη του Θεού γίνεται τέλεια στην αδυναμία μας).
Όμως, με την εστίαση στα προβλήματα κοινά σ’ όλη την ανθρωπότητα, και πάνω απ’ όλα για το περιβάλλον, ο
Πατριάρχης επέτυχε να ανυψώσει το ηθικό κύρος του θρόνου που υπηρέτησε σε βαθμό που μόνο μπορούν να
ονειρευτούν πολλοί Χριστιανοί Αρχιερείς.
Επανήλθε στις ρίζες της λέξης «Οικουμενικό» εστιάζοντας χωρίς επιδίωξη συμφέροντος στα προβλήματα όλης της
Οικουμένης, όλης της κατοικημένης γης. Το 2008, κατατάχθηκε από το περιοδικό ΤΙΜΕ μεταξύ των πλέον με
επιρροή 100 προσωπικοτήτων του κόσμου.
Τούτο συνέβη όπως αναφέρει ο Αρχιεπίσκοπος Κανταουρίας Dr. Rowan Willians γιατί ότι ο Οικουμενικός
Πατριάρχης «μετέτρεψε τη σχετική εν δυνάμει αδυναμία της έδρας του σε δύναμη». Όπως προσθέτει ο Αγγλικανός
ηγέτης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος «προβάλλοντας ένα καθαρό ηθικό και πνευματικό όραμα που
περιβάλλεται από τη φροντίδα για το περιβάλλον».
Με το πνεύμα αυτό οργάνωσε οκτώ συμπόσια για τον υδάτινο κόσμο, με έμφαση τις λίμνες, ποταμούς και τις
θάλασσες. Όλες αυτές οι συναντήσεις είχαν τη μορφή ταξιδιών με ένα ή πολλά πλοία διαμέσου οικολογικά
ευαίσθητων υδάτινων ζωνών.
Το πρώτο συμπόσιο, το 1995, αποτελούταν από το ταξίδι του Πατριάρχη από την Κωνσταντινούπολη στην νήσο
Πάτμο. Ήταν μάλλον ένα επίσημο γεγονός, με τη συμμετοχή όχι μόνο υψηλόβαθμων θρησκευτικών
προσωπικοτήτων, αλλά και κοσμικών προσωπικοτήτων όπως του περιβαλλοντολόγου τηλεόρασης David Bellamy
και του Timothy Wirth ως ειδικού του Λευκού Οίκου επί θεμάτων προβλημάτων μόλυνσης. Ήταν ένα καλό ξεκίνημα
για την αντανάκλαση της λέξης «αποκάλυψη» στην σύγχρονη εποχή.
Από τη μια πλευρά ο σύγχρονος άνθρωπος ζει με την πιθανότητα μιας πραγματικής αποκάλυψης, είτε από τα
πυρηνικά όπλα ή τη μόλυνση, σε βαθμό που οι προηγούμενες γενιές δεν φαντάζονταν. Από την άλλη πλευρά, οι
συμμετέχοντες επισήμαναν ότι οι Χριστιανοί δεν πρέπει να χρησιμοποιούν το όραμα της αποκάλυψης ως
δικαιολογία να αγνοήσουν ή να καταχραστούν το φυσικό κόσμο.
Ακολούθησαν τέσσερα ακόμα ταξίδια που είχαν κοινό στοιχείο να είναι στα όρια του Ορθόδοξου κόσμου. Με άλλα
λόγια, συμπεριλάμβαναν όλες τις περιοχές όπου η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι καλά εδραιωμένη, αλλά επίσης ζώνες
που σχετικά ήταν εκτός αυτής. Ήταν μιας μορφής αποστολή ή επαφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τους γείτονες της,
που πραγματοποιήθηκαν σ’ ένα πνεύμα αγάπης και όχι συνοριακών ή κοσμικών επιδιώξεων.
Το 1997, το ταξίδι στον Εύξεινο Πόντο, επικεντρώθηκε στο ζήτημα της  
ρίψης χημικών αποβλήτων στην κλειστή αυτή θάλασσα από ταποτάμια της Ευρώπης. Επίσης επισημάνθηκε ο φρικτός κίνδυνος ηνεκρά ζώνη στα μεγάλα βάθη του Εύξεινου πόντου να επεκταθεί σταμικρότερα βάθη.
Το 1999, το ταξίδι στον Δούναβη επισήμανε τα συντρίμμια που
παρέμειναν στον ποταμό αυτό μετά από τον πόλεμο του Κοσόβου. Στην διάρκεια ταξιδιού εντός της Σερβίας αναγκαστικά έπρεπε να γίνει αλλαγή πλοίου λόγω των συσσωρευμένων συντριμμιών. Το 2002, το ταξίδι στις Αδριατικές ακτές είχε σκοπό να προσελκύσει το ενδιαφέρον για την τρομερή χημική μόλυνση σε ορισμένα λιμάνια της Αλβανίας όπως επίσης κοινή πολιτισμική κληρονομιά στις παράλιες ζώνες.
Το 2003, το ταξίδι στην Βαλτική θάλασσα προέβαλε τα προβλήματα των κλειστών υδάτινων ζωνών που είναι φραγμένα με τρίμματα. Σε όλες αυτές τις περιοχές, τονίστηκε ότι το τέλος του κομμουνισμού και του ψυχρού πολέμου φέρνει νέες ευκαιρίες, και νέες αναγκαιότητες, για την συνεργασία μεταξύ εθνών και πίστεων στην αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων.
Στη συνέχεια μετά από τρία χρόνια, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έδειξε την μεγάλη τόλμη να μεταφέρει τα
συμπόσια έξω από την «ήσυχη ζώνη» των Ευρωπαϊκών υδάτων σε περιοχές όπου η Ορθόδοξος Εκκλησία ήταν
ελάχιστα γνωστή.
Το 2006, με μια εξαιρετικά τολμηρή οργανωτική προσπάθεια, έλαβε χώρα το συμπόσιο κοντά στην πόλη Manaus της
Βραζιλίας στην καρδιά του Αμαζονίου δάσους βροχών. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ηγήθηκε ενός εντυπωσιακά
ευρύ και διακεκριμένου συνόλου αντιπροσώπων, συμπεριλαμβανομένων πολλών τοπικών αντιπροσώπων, στην
καταγγελία των συμφορών από την παράνομη καταστροφή του δάσους.
Στο σημείο που συνενώνονται οι δύο μεγαλειώδεις ποταμοί και συγκροτούν τον Αμαζόνιο, ο Παναγιώτατος
πραγματοποίησε την αρχαία Ορθόδοξη τελετή του Αγιασμού των υδάτων. Παρακολούθησε επίσης με σεβασμό την
δική τους τελετή ευλογίας των υδάτων που πραγματοποίησαν οι γηγενείς με προσοχή όμως και διακριτικά
αποφεύγοντας οποιαδήποτε «ανάμιξη» ή θρησκευτικό συγκρητισμό.
Τα νέα αυτά των τελετών μεταδόθηκαν σε δεκάδες εκατομμύρια πολίτες της Βραζιλίας διαμέσου τηλεοπτικών
εκπομπών και ανταποκρίσεων από εφημερίδες. Για πρώτη φορά στην χώρα αυτή, καθιερώθηκε με τον πλέον
επίσημο τρόπο ότι η μέριμνα για την δημιουργία πρέπει να είναι απόλυτα συνυφασμένη με την οργανωμένη
Χριστιανοσύνη. Αυτό στην συνέχεια επηρέασε την οργάνωση το 2007 από τους Ρωμαιοκαθολικούς Επισκόπους της
Νότιας Αμερικής μιας κομβικής συγκέντρωσης, συμπεριλαμβανομένου του επόμενου Πάπα Φραγκίσκου, του
οποίου «η πράσινη εγκύκλιος» πολλές φορές κάνει αναφορά στην επιρροή της Ορθόδοξης Χριστιανικής σκέψης.
Στην συνέχεια το 2007, οργανώθηκε συμπόσιο που περιείχε ταξίδι μέχρι την δυτική ακτή της Γροιλανδίας, όπου οι
συμμετέχοντες είχαν την δυνατότητα να δουν τους παγετώνες που λειώνουν και να ακούσουν τις αναφορές των
Ινουϊτών κατοίκων το πώς εξαφανίζονται τα πεδία που κυνηγούσαν λόγω των περιβαλλοντολογικών αλλαγών.
Το ταξίδι αυτό ολοκληρώθηκε από κάποιες πολύ συγκινητικές στιγμές. Στο νοτιότερο άκρο της Γροιλανδίας οι
συμμετέχοντες επισκέφθηκαν την Χριστιανική εκκλησία που είχε κτιστεί 1000 χρόνια πριν και πρόσφατα
ανακαινίσθηκε σε ένα μικρό ξύλινο αντίγραφο. Με εμφανή την συγκίνηση του ο Πατριάρχης έψαλε το τροπάριο της
Πεντηκοστής καθώς έφθανε σε αυτόν τρόπο με ακτινοβολία ιεροσύνης.
Ένας τοπικός ηγέτης των Ινουϊτών που ήταν το πρεσβύτερο μέλος της Δανικής Λουθηρανικής εκκλησίας μίλησε
πολύ θερμά στην τοπική γλώσσα, που μεταφράστηκε με κόπο από την κόρη του στα Αγγλικά. Τα μάτια δάκρυσαν
όταν απέδιδε τα λόγια του πατέρα της, από το κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο: «λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν
καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Πολλοί θα
έλθουν από την ανατολή και την δύση και θα πάρουν θέση στο γιορτινό τραπέζι με τον Αβραάμ με τον Ιάκωβο στην
βασιλεία των ουρανών).
Μετά από αυτά τα εξαιρετικά και ιστορικά ταξίδια, υπήρχε στην σκέψη όλων των οργανωτών το ανοικτό ερώτημα,
τι πρέπει να ακολουθήσει παραπέρα. Όπως και έγινε υπήρχε ένα ακόμα τελευταίο μεγάλο συνέδριο να γίνει αυτό
της Νέας Ορλεάνης το 2009. Από τότε, ο Πατριάρχης συνέχισε τις περιβαλλοντολογικές δραστηριότητες και με
άλλους τρόπους όπως: την εκφώνηση σημαντικών λόγων, με την ηθική του υποστήριξη στους ηγέτες του κόσμου
όπως του Προέδρου Francois Hollande και την οργάνωση συναντήσεων στην Κωνσταντινούπολη. Όταν μιλάει στους
επισκέπτες του για το περιβάλλον, δεν ξεχνάει να αναφερθεί στα οικεία του νησιά: το πανέμορφο νησί που
γεννήθηκε την Ίμβρο, την νήσο Χάλκη και άλλους τόπους της χώρας του συμπεριλαμβανομένης και της
Καππαδοκίας.
Στο συμπόσιο του 2009 στη Νέα Ορλεάνη ο Οικουμενικός Πατριάρχης βρέθηκε ενώπιον ορισμένων δύσκολων
διπλωματικών και ανθρωπιστικών δυσκολιών. Επισκέφθηκε μια πόλη που είχε τραυματιστεί βαριά από τον τυφώνα
Κατερίνα. Πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι τράβηξαν την προσοχή του, συμπεριλαμβανομένων των αρχών της πόλης
και των κρατικών αρχών, των τοπικών Ελληνοαμερικανών και των περιβαλλοντικών ομάδων που διαμαρτυρόταν
για την μολυσμένη κατάσταση της υδροδότησης. Αντιμετώπισε αυτές τις προκλήσεις με χαρακτηριστική λεπτότητα
και έπεισε τους ανθρώπους της πόλης για την πραγματική δική του ανησυχία για την δυσχερή κατάσταση που
αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι.
Λίγους μόνο μήνες μετά από αυτό το συμπόσιο κατέστη σαφές ότι ο Πατριάρχης ήταν προφητικός, από πολλές
πλευρές, φιλοξενώντας το τελικό μεγάλο συμπόσιο του στη Νέα Ορλεάνη. Τον Απρίλιο του 2010 σημειώθηκε
τρομερή πετρελαιοκηλίδα στον Κόλπο του Μεξικού, δημιουργώντας μια πρωτοφανή περιβαλλοντική καταστροφή.
Οι προειδοποιήσεις του Πατριάρχη για την ανάγκη εξισορρόπησης της οικονομικής ανάπτυξης με την ανάγκη της
μέριμνας για τη δημιουργία και για όλες τις μορφές ζωής, εμφανίστηκαν στην πράξη με καταστροφικό τρόπο.
Ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν κοινά για όλες τις συγκεντρώσεις του Πατριάρχη για τα ύδατα. Χωρίς
να υποχωρεί στις αρχές του ως ορθόδοξος χριστιανός, ο Παναγιώτατος έχει συναντήσει σε όλα τα λιμάνια που
επισκέφθηκε όλους τους εντόπιους κατοίκους με πνεύμα ευγένειας και σεβασμού. Είτε μιλάει σε προέδρους,
βασιλείς ή σε απλούς ανθρώπους, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει ένα χάρισμα για την καθιέρωση
ανθρώπινων σχέσεων και την ενθάρρυνση των συνομιλητών του. Με τα λόγια του, τις πράξεις και τα ταξίδια του, ο
Πατριάρχης διακήρυξε ασταμάτητα το μήνυμα ότι «είμαστε όλοι στην ίδια λέμβο».